Historia Towarzystwa

Spis treści

Początki

Łódzkie Towarzystwo Naukowe (do 1946 roku Towarzystwo Przyjaciół Nauki w Łodzi) założone zostało przez grupę 27 mieszkańców Łodzi, którzy reprezentowali cały przekrój narodowościowy i wyznaniowy ówczesnej inteligencji miasta. Byli wśród nich m.in. prof. Teodor Vieweger ówczesny Rektor Wolnej Wszechnicy Polskiej Oddział w Łodzi, Kazimierz Tomczak, biskup rzymsko-katolicki, Henryk Berkowicz - dyrektor Związku Przemysłu Włókienniczego w Państwie Polskim, Aleksander Heiman-Jarecki, senator i przemysłowiec, Stefania Kuropatwińska, dyrektor wzorcowego Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Zgierzu, Zygmunt Lorentz - prezes Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Stefania Skwarczyńska - polonista teoretyk i historyk literatury i inni. Towarzystwo zgodnie z intencjami jego założycieli miało mieć charakter ogólny, integrujący wszystkie osoby i instytucje związane lub popierające naukę. Miało to szczególne znaczenie dla budowania w Łodzi, w mieście, w którym dopiero tworzyło się szkolnictwo wyższe (Oddział Łódzkiej Wolnej Wszechnicy Polskiej) środowiska naukowego, oraz podjęcia szerokich badań naukowych nad zaniedbanym pod tym względem obszarem Łodzi i regionu łódzkiego. W okresie międzywojennym działalność Towarzystwa skupia się w dwóch sekcjach: Nauk Humanistycznych i Nauk Matematyczno - Przyrodniczych i miała głównie charakter zebrań naukowych i odczytów popularno - naukowych.

 S. Skwarczyńska

S. Skwarczyńska

Prof. T. Vieweger

Prof. T. Vieweger


Okres okupacji

W okresie okupacji tj. w latach 1939-1945 działalność TPN musiała zostać zawieszona. Towarzystwo wznowiło swoją aktywność już w lutym 1945 roku, czyli zaraz po wyzwoleniu Łodzi, w zupełnie nowej sytuacji. Łódź nie zniszczona w czasie działań wojennych, przez kilka lat była miastem, w którym znalazło mieszkanie i pracę wiele pracowników naukowych, zwłaszcza z Warszawy, Lwowa, Wilna, ale również Poznania i Krakowa. W 1945 roku powołane zostały do życia dwie największe do dziś uczelnie miasta, Uniwersytet Łódzki i Politechnika Łódzka, działało tu również okresowo kilkanaście różnych uczelni wyższych lub filii uczelni z innych miast.

W tej nowej sytuacji budowania środowiska akademickiego Łodzi, bardzo ważną rolę odegrało Towarzystwo, które stało się miejscem spotkań i dyskusji wielu przybyłych do Łodzi profesorów, wpierw na temat charakteru i profilu szkolnictwa wyższego, a następnie konieczności podjęcia systematycznych badań naukowych. Ten drugi nurt myślenia doprowadził w krótkim czasie do zmiany nie tylko nazwy, ale również charakteru działalności Towarzystwa. Począwszy od 1946 roku Łódzkie Towarzystwo Naukowe koncentrowało swoją działalność wokół trzech głównych nurtów; działalności wydawniczej, badań naukowych, głównie nad regionem Polski środkowej, oraz upowszechnianiu nauki. Szczególnie dużo wysiłku włożono w uruchomienie wydawnictwa ŁTN, które stało się w pierwszym okresie tworzenia łódzkiego ośrodka akademickiego ważnym elementem integrującym środowisko naukowe Łodzi, a zarazem dużą szansą na prezentowanie i upublicznianie dorobku naukowego.


Lata powojenne

Prof. J. DylikW całym okresie powojennym ŁTN uruchomiło 11 wydawnictw ciągłych, które mimo okresowych trudności wydawane są do chwili obecnej. Najstarszym wydawnictwem Towarzystwa są "Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych", które w zmienionej formie są kontynuacją pracy pt. "Towarzystwo Przyjaciół Nauki w Łodzi 19.XI.1936 - 31.III.1939" wydanej w 1939 roku.

Począwszy od 1950 roku Towarzystwo wydaje "Bulletin de la Société des Sciences et des Lettres de Łódź, w którym publikowane są różne tematycznie prace naukowe ukazujące się wyłącznie w językach kongresowych. Od 1954 roku ukazuje się założony przez prof. Jana Dylika "Biuletyn Peryglacjalny", drukowany wyłącznie w językach kongresowych. Zasięg międzynarodowy posiada również założone w 1958 roku przez prof. Stefanię Skwarczyńską wydawnictwo pt. " Zagadnienia Rodzajów Literackich". W 1957 roku ŁTN przejęło od Polskiego Instytutu Socjologicznego wydawnictwo ciągłe "Przegląd Socjologiczny", który był założony w 1930 roku. Podobną historię ma wydawnictwo "Prace Polonistyczne", które ŁTN przejął w 1958 roku. Wydawnictwo to powstało w 1937 roku jako organ Koła Polonistycznego w Łodzi. Do najstarszych wydawnictw ciągłych Towarzystwa należą "Rozprawy Komisji Językowej", założone w 1954 roku przez prof. Zdzisława Stiebera. W 1948 roku powołane zostały do życia w ŁTN dwa wydawnictwa naukowe o charakterze ciągłym: "Acta Geografica Lodziensia", którego założycielem był prof. Jan Dylik, oraz "Acta Archeologica Lodziensia", założonego przez prof. Konrada Jażdżewskiego W 1965 roku Towarzystwo uruchomiło wydawnictwo "Studia Prawno - Ekonomiczne", których inicjatorem był prof. Jerzy Wróblewski, a w 1966 roku "Folia Medica Lodziensia", założone przez prof. Wacława Markerta.

Prof. Z. StieberObok wydawnictw ciągłych, z których każde posiada własną wieloosobową Radę Redakcyjną (często z udziałem członków zagranicznych), Łódzkie Towarzystwo Naukowe wydaje kilka serii wydawniczych, w ramach których ukazują się monografie naukowe, oraz serię wydawnictw informacyjnych. Tytułowy wykaz wydawnictw ŁTN za lata 1945 - 1969 zawiera "Katalog wydawnictw Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 1945 - 1969". red. W. Śmiech. Łódź 1972.

W ostatnich 10-latach, każdego roku Towarzystwo wydaje publikacje naukowe i informacyjne o łącznej objętości 150 - 200 arkuszy wydawniczych.


Lata 1950-1990

Prof. W. ŚmiechW latach 1950 - 1970 Łódzkie Towarzystwo Naukowe finansowało tematy badawcze o charakterze regionalnym. Były to głównie badania z zakresu paleogeografii czwartorzędu w Polsce Środkowej, słownictwa ludowego z obszarów województwa łódzkiego i kieleckiego, archeologii, oraz historii nauki w Łodzi. W latach 1951 - 1955 Łódzkie Towarzystwo Naukowe wspólnie z Polskim Towarzystwem Geograficznym posiadało stację badawczą w Wojcieszowie Górnym k. Jeleniej Góry, w ramach której prowadzono intensywne badania naukowe w Górach Kaczawskich. Stacja ta została przejęta przez PAN.

W okresie posiadania odpowiednich środków finansowych Towarzystwo subwencjonowało głównie badania terenowe, co było możliwe dzięki posiadaniu samochodu. Wiele prac naukowych łódzkich naukowców z zakresu biologii, geografii, archeologii, etnografii czy językoznawstwa mogło być w tym okresie zrealizowanych dzięki inicjatywie i pomocy Łódzkiego Towarzystwa Naukowego.

Zgodnie ze swoimi celami Towarzystwo prowadziło niemal do końca lat osiemdziesiątych szeroką działalność w zakresie upowszechniania nauki W tym celu utworzono w 1953 roku Komisję Popularyzacji Wiedzy, która w 1964 roku przekształciła się w Komisję Upowszechnienia Nauki. Działalność tych Komisji polegała na organizacji cyklu odczytów z zakresu tematyki prawniczej, społecznej, historycznej, przyrodniczej, lekarskiej oraz literatury pięknej i sztuk pięknych. Odczyty wygłaszano zarówno w środowiskach szkolnych jak i w zakładach pracy Łodzi i całego województwa łódzkiego. Łącznie działalność upowszechniania i popularyzacji nauki zaowocowała przygotowaniem i wygłoszeniem przez członków Towarzystwa ponad 1000 odczytów.

Zmiany społeczno- polityczne jakie dokonały się w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych miały ogromny wpływ na działalność Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, wymuszając konieczność przynajmniej częściowej zmiany charakteru i formy jego działalności. Zaprzestanie finansowania działalności Towarzystwa przez PAN i nowy sposób organizacji nauki w Polsce ( KBN), który pominął finansowanie działalności statutowej towarzystw naukowych, postawił Towarzystwo w bardzo trudnej sytuacji. Nie bez znaczenia jest też postępujący w Polsce proces komercjalizacji nauki i wolny rynek pracy pracowników nauki, który absorbuje bez reszty czas wielu pracujących często na kilku etatach.