Profesor Leszek Wojtczak (1939-2018)
30 grudnia 2018 roku odszedł od nas Pan Profesor dr hab. Leszek Wojtczak, profesor zwyczajny nauk fizycznych, wybitny naukowiec, twórca łódzkiej szkoły fizyki układów niskowymiarowych, były rektor Uniwersytetu Łódzkiego, członek Wydziału III Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, wspaniały nauczyciel i wychowawca wielu pokoleń fizyków.
Profesor Leszek Wojtczak urodził się 2 lipca 1939 roku w Gozdowie. Liceum Ogólnokształcące ukończył w Aleksandrowie Łódzkim. Tytuł magistra fizyki uzyskał w 1961 roku po odbyciu studiów w Uniwersytecie Łódzkim na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii. Pracę magisterską pt. „Rozkład mezonów w promieniowaniu kosmicznym o energiach powyżej 0.5 GeV” wykonał pod kierunkiem profesora dr. Aleksandra Zawadzkiego. Stopień naukowy doktora nauk matematyczno-fizycznych nadała Mu Rada Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Łódzkiego w 1964 roku na podstawie rozprawy pt. „Wartości własne energii i funkcje własne zagadnień wieloelektronowych z uwzględnieniem efektu Starka w atomach wieloelektronowych”, której promotorem był profesor dr hab. Tadeusz Tietz. Następne lata to czas intensywnej i owocnej pracy naukowej, zakończony w 1969 roku uzyskaniem stopnia naukowego doktora habilitowanego w zakresie fizyki teoretycznej na podstawie rozprawy pt. „Własności magnetyczne cienkich warstw”, przedstawionej Radzie Naukowej Instytutu Fizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W roku 1976, na wniosek Rady Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Łódzkiego, Rada Państwa nadała Mu tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w roku 1985 tytuł naukowy profesora zwyczajnego nauk fizycznych.
Działalność zawodowa Pana Profesora związana była w całości z Uniwersytetem Łódzkim. Zatrudniony w 1961 roku przeszedł wszystkie szczeble kariery akademickiej, zajmując stanowiska od asystenta do profesora zwyczajnego. Po przejściu na emeryturę w 2004 roku Pan Profesor nie rozstał się ze Swoim Uniwersytetem. Mimo ciężkiej choroby, jeszcze przez wiele lat brał udział w badaniach naukowych, wspierając swoich uczniów cennymi radami i wskazówkami.
Dla pracy badawczej Pana Profesora szczególnie istotne były lata 1964-69, kiedy to odbył staże naukowe: w Pradze u prof. Luboša Valenty, w Jenie u prof. Hansa Müllera oraz w Grenoble u laureata nagrody Nobla prof. Louisa Néela oraz pracował pod kierunkiem prof. dr. hab. Szczepana Szczeniowskiego w Politechnice Warszawskiej. To właśnie w tym okresie ukształtował się główny nurt zainteresowań naukowych Pana Profesora - teoria magnetyzmu cienkich warstw i powierzchni. Była to nowa dziedzina fizyki w zakresie fizyki ciała stałego a powołanie Zakładu Fizyki Ciała Stałego w 1974 roku, pod kierownictwem Pana Profesora, można uważać za datę początkującą rozwój fizyki ciała stałego w Uniwersytecie Łódzkim. Nowatorskim rozwiązaniem była struktura Zakładu, współistnienie dwóch grup: teoretycznej i doświadczalnej - ta druga pod kierunkiem doc. dr. hab. Stanisława Michalaka. Obecny profil Katedry Fizyki Ciała Stałego (od 1991 roku) ciągle podlega ewolucji, wpisując się w główny nurt badań światowych. W zasadniczym swoim zarysie został on jednak nakreślony przez Profesora Leszka Wojtczaka.
Kariera zawodowa Pana Profesora była ściśle związana z kontaktami naukowymi z fizykami z najlepszych ośrodków badawczych całego świata: w Anglii, Czechach, Niemczech, Słowacji, Francji, Hiszpanii, Gruzji, Rosji, Rumunii, Danii, Japonii, USA, Meksyku, Wietnamie, na Węgrzech i Łotwie. Był profesorem wizytującym w Uniwersytecie Santiago de Compostela oraz Ecole National d’Ingenieurs w St. Etienne. Uwieńczeniem międzynarodowej działalności Pana Profesora było uzyskanie doktoratów honoris causa Uniwersytetów w Yorku i Lyonie oraz Złotego Medalu Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu w Koszycach. Profesor Leszek Wojtczak brał udział w ponad 100 międzynarodowych i krajowych konferencjach naukowych, na których wygłosił szereg referatów plenarnych, przedstawiał komunikaty i przewodniczył obradom. Szczególnym wyróżnieniem było powierzenie Panu Profesorowi organizacji międzynarodowej konferencji ICMFS, która z dużym sukcesem odbyła się w Poznaniu w 1979 roku. Niewątpliwy talent, intuicja naukowa i dociekliwość zaowocowały znaczną liczbą publikacji, wykształceniem wielu uczniów oraz stworzeniem łódzkiej szkoły fizyki układów niskowymiarowych. Jego badania naukowe obejmowały zagadnienia cienkich warstw, efektu rozmiarowego w obiektach o ograniczonych rozmiarach, zjawiska transportu, magnetooporu, przejść fazowych i opisu dyfuzyjnego rozpraszania krytycznego, oraz równolegle, zagadnienia statystycznej teorii atomu i jej zastosowań do teorii elektrochemicznej granicy faz i funkcjonalnego opisu błon biologicznych. Wyniki badań, opublikowane w około 300 artykułach zamieszczonych głównie w czasopismach o wysokiej randze międzynarodowej, ciągle stanowią istotny przyczynek w rozwiązywaniu aktualnych problemów w zakresie dynamicznie rozwijającej się nanotechnologii.
Jak wybitną postacią był Pan Profesor świadczy fakt, że oprócz tak bogatej działalności naukowej uczestniczył aktywnie w życiu akademickim swojej Alma Mater. Pełnił funkcję kierownika Zakładu oraz Katedry Fizyki Ciała Stałego, zastępcy dyrektora i dyrektora Instytutu Fizyki, prodziekana i dziekana Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii, członka senatu UŁ oraz prorektora i rektora Uniwersytetu Łódzkiego. Tę ostatnią w jakże trudnym okresie lat 1984-1990. Na forum ogólnopolskim był przewodniczącym Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich, kierownikiem Centralnego Programu Badań Podstawowych „Własności fizyczne powierzchni i warstwy przypowierzchniowej”, członkiem zespołu ekspertów Ministra Edukacji Narodowej, członkiem Komitetu Badań Naukowych, członkiem Komitetu Fizyki Polskiej Akademii Nauk.
Profesor Leszek Wojtczak został odznaczony Krzyżem Oficerskim i Kawalerskim Polonia Restituta, Krzyżem Oficerskim „Palmes Academiques de la Republique Française”, Nagrodą Naukową Miasta Łodzi, nagrodami Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz Ministra Edukacji Narodowej.
Wyrazem przekonań światopoglądowych Pana Profesora było opublikowanie, wspólnie z prof. Marią Kamińską, w Zeszytach Naukowych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego artykułu, pt. „Powołanie i odpowiedzialność uczonego w Polsce dzisiaj w świetle wypowiedzi Jana Pawła II w KUL” (1987 rok). W roku 1989, wraz z profesor Kamińską, zainicjował powstanie Ośrodka Badawczego Myśli Chrześcijańskiej Uniwersytetu Łódzkiego. Ośrodek ten, będący aktualnie jednostką międzywydziałową Uniwersytetu, ściśle współpracuje z Łódzkim Archidiecezjalnym Seminarium Duchownym i z Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W uznaniu zasług na tym polu działalności Pan Profesor został w roku 1990 wyróżniony Orderem Papieskim „Pro Ecclesiae et Ponitice”.
W 2014 roku ukazała się szczególna publikacja Pana Profesora. Tomik wierszy „z daleka i z bliska” ilustrowany ciekawymi fotografiami drzew autorstwa żony, nieocenionej towarzyszki życia - Pani Profesor Jolanty Nałęcz-Wojtczakowej. Pozostanie tajemnicą jak wśród rozlicznych zajęć i zainteresowań można było znaleźć czas na stworzenie tak pięknych poetyckich refleksji. A jednak…
Tomik powstał o zmierzchu.
Na jego treść złożyły się wiersze
pisane o poranku lat licealnych po dni wieczoru
(1955-2012)
poddane adjustacji czasu.
Układane jak stare fotografie
w orszaku
o przypadkowej chronologii i logice
odzwierciedlają
ważniejsze przeżycia intelektualne
i związane z nimi emocje.
Ich interpretacja pozostaje otwarta.
(„z daleka i z bliska” 2014)
Pana Profesora Leszka Wojtczaka pożegnaliśmy 7 stycznia 2018 roku. Spoczął w grobie rodzinnym na cmentarzu na Rudzie Pabianickiej przy ulicy Mierzejowej 1 w Łodzi. Odszedł od nas wyjątkowy człowiek, badacz, organizator, twórca – po prostu Humanista. Dziękujemy Panu Profesorowi za przebytą z nami drogę i za stałą życzliwą obecność. Profesor Leszek Wojtczak pozostanie w naszych sercach i wdzięcznej pamięci na zawsze.
Prof. dr hab. Ilona Zasada
Wydział Fizyki i Informatyki Stosowanej UŁ