Numer 1/2026: Dziedzictwo w kulturze: genologia i genealogia

Termin nadsyłania tekstów: 15 lutego 2026 r.

Redakcja części tematycznej: dr hab. Tatiana Czerska, prof. US

W pierwszym numerze redakcja proponuje autorom i autorkom refleksję nad „dziedzictwem”, rozumianym zarówno w kontekście pokoleniowego dziedziczenia i pochodzenia rodzinnego, jak i w kontekście kulturowym (dziedzictwo gatunkowe w literaturze, dziedzictwo językowe). Współczesna literatura kobieca to pole intensywnej pracy z  dziedzictwem — formalnym (gatunkowym) i osobistym (genealogicznym).

Widoczne w ostatnich latach zainteresowanie powrotem do korzeni, genealogią, poszukiwaniem własnej tożsamości znajduje odbicie w kulturze, choćby w takich wydanych niedawno tekstach, jak „Ludowa historia Polski” Adama Leszczyńskiego i „Chłopki. Opowieść o naszych babkach” Joanny Kuciel-Frydryszak czy nawet w nowej adaptacji „Chłopów” Władysława Reymonta w reżyserii Hugh Welchmana i Doroty Kobieli. Opozycja chłopskość–mieszczańskość pozostaje tematem żywym i nie dość zbadanym. Nie słabnie też w Polsce popularność sag rodzinnych, nie tylko w tzw. popularnej literaturze kobiecej (Ałbena Grabowska, Małgorzata Gutowska-Adamczyk, Krystyna Mirek), ale i w literaturze non-fiction i powieściach takich autorek, jak Joanna Bator, Liliana Hermetz czy Beata Chomątowska. Dziedzictwo w kulturze współczesnej to także dziedziczenie traumy i opresja pokoleniowa (m.in. tzw. drugie i trzecie pokolenia po wojnie, wielokierunkowy transfer pamięci traumatycznej). Dziedzictwo nie jest tu jedynie tłem — staje się tematem, formą i strukturą tekstu. Narracje te często łączą pamięć jednostkową i zbiorową, odkrywają przemilczane historie (klasowe, chłopskie, kobiece), przywracają genealogie zapomniane przez dominujące narracje.

Redakcja oczekuje ponadto tekstów analizujących „dziedziczenie” cech gatunkowych w utworach literackich („podobieństwo rodzinne” Ludwiga Wittgensteina). Wittgensteinowska koncepcja jest wciąż użyteczna w opisie gatunków literackich, które — podobnie jak „gra” — nie dają się uchwycić przez ścisłe definicje. W literaturze współczesnej można zauważyć tendencję do przetwarzania istniejących gatunków (saga, reportaż, pamiętnik) w taki sposób, by nadać im nowe funkcje — emancypacyjne, dokumentalne, pamięciowe. Taki sposób myślenia umożliwia:

• śledzenie genealogii form literackich (np. od romansu do współczesnej powieści obyczajowej),
• badanie mieszania się gatunków i hybrydyzacji (np. esej-reportaż),
• analizę dziedziczenia konwencji, tematów i struktur narracyjnych.

Proponujemy zatem refleksję nad genologią, genealogią i dziedzictwem kulturowym w następujących wymiarach:

1. Genologia — dziedzictwo gatunkowe w literaturze, które współczesna literatura i kultura przejmują, przekształcają lub świadomie kontestują

• Jak współczesne teksty literackie wpisują się w tradycyjne gatunki (np. saga rodzinna, powieść realistyczna, esej historyczny)?
• W jaki sposób teksty kultury nawiązują do przeszłych form literackich poprzez intertekstualność, pastisz, dekonstrukcję?
• Czy można mówić o „rodzinnych podobieństwach” między tekstami (w duchu pojęcia Wittgensteina)? I jak się one przejawiają?
• W jaki sposób formy popularne (np. literatura środka) negocjują z literacką ambicją? I czy istnieje tu „rodzinne podobieństwo” do literatury wysokiej?

1. Genealogia — dziedzictwo pokoleniowe i tożsamościowe jako temat literacki

• Jak współczesne pisarki rekonstruują dziedzictwo rodzinne jako formę kobiecej tożsamości?
• Jak literatura popularna odnosi się do dziedziczenia traumy historycznej (Holokaust, wojna, komunizm)?
• Jak współczesne teksty literackie eksplorują zagadnienie tożsamości w związku z pochodzeniem klasowym i społecznym (np. chłopskość vs. mieszczańskość)?
• Czy saga rodzinna spełnia funkcję terapeutyczną, emancypacyjną czy krytyczną?
• Jak zmienia się model dziedziczenia — od biologicznego i nazwiskowego do emocjonalnego i narracyjnego?

Zgłoszenia: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

UWAGA! W związku z dużym zainteresowaniem numerami „wolnymi”, bez tematu głównego, Redakcja otworzyła Dział Stały, co oznacza, że w obu numerach w roku publikowane są teksty niezwiązane z tematami tomów, prezentujące aktualne wyniki badań z interesujących nas dyscyplin. Szczegółowe informacje dot. typów tekstów znajdują się na stronie czasopisma.

Zgłoszenia prosimy przesyłać wyłącznie na adres Redakcji: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

ZAGADNIENIA RODZAJÓW LITERACKICH